Zekât Şartları Nedir?

Zekât, İslam’da maddi gücü yerinde olan (nisap miktarına sahip) Müslümanların, Allah rızası için malının belirli bir bölümünü muayyen kimselere vermesini ifade eder. Kelime anlamı itibariyle temizlik, artma ve bereket gibi anlamlara gelen zekât, hem bireysel hem de toplumsal açıdan büyük öneme sahiptir.

Zekâtın Farz Olması İçin Temel Şartlar

Farz olması için şu temel şartlar aranır:

• Nisap Miktarına Ulaşmak: Nisap, zekât yükümlülüğünün alt sınırı olarak tanımlanır. Altında 80.18 gr. (20 miskal) altına denk mal varlığı, koyun-keçide 40 baş hayvan, sığırda 30, devede 5 gibi kriterler hadis-i şeriflerle sabittir. (Buhârî, Zekât, 32, 38, 55; Müslim, Zekât, 1-5, 7)
• Malın Artıcı (Nâmî) Nitelikte Olması: Mal, hakikaten ya da hükmen üreyici olmalıdır. Yani sahibine gelir veya kâr sağlayan, çoğalma özelliği taşıyan varlıklar zekâta tabidir.
• Bir Yıl Geçmesi (Havelânü’l-Havl): Nisap miktarındaki malın mülkiyette kaldığı kamerî yılda (yaklaşık 354 gün) o eşiği koruması gerekir. Yıl içi dalgalanmalara bakılmaz; süre dolmadan zekât verilebilir.
• Borç ve Aslî İhtiyaçların Üstünde Olması: Yıllık borçlar ve asli (temel) ihtiyaçlar hariç tutulduktan sonra nisap miktarı mal kalıyorsa, zekât vacip olur.

(Kâsânî, Bedâî’, 2/4 vd.)

Kimlere Farzdır? Geçerli Olmasının Şartları Nelerdir?

Zekâtın Bir Kimseye Farz Olma Şartları

• Müslüman Olmak
• Akıl Sağlığının Yerinde Olması
• Ergenliğe (Büluğ Çağı) Ulaşmak
• Hür Olmak
• Bir Yıllık Borçlardan ve Aslî İhtiyaçlardan Fazla Nisap Miktarı Mala Sahip Olmak

Malın artıcı (nâmî) oluşu, sahibine gelir veya kar getirebilmesi ya da kendiliğinden üreyebilmesi anlamına gelir. Bu özellikler, zekâta tabi malların seçiminde dikkate alınır. Ayrıca, nisap miktarına eriştikten sonra bir kamerî yıl geçmesi koşulu aranır. Yıl sonunda hala nisap miktarı elde duruyorsa, zekât verilmesi farz olur. (Kâsânî, Bedâî’, 2/13 vd.; İbn Kudâme, el-Muğnî, 4/73-74)

Zekâtın Geçerli Olma Şartları

• Niyet: Zekât, bir ibadet olduğu için niyetsiz yerine getirilemez. Kişi, zekât vermek maksadıyla niyet etmelidir. (Kâsânî, Bedâî’, 2/40; İbn Kudâme, el-Muğnî, 5/88)
• Temlik: Verilen meblağın veya malın fakire tam olarak teslimi gerekir. Örneğin, fakiri doyurmak için yemek hazırlamak “ibâha” sınıfına girer ve zekât yerine geçmez, çünkü fakirin mülkiyetine geçmemiş olur. (Kâsânî, Bedâî’, 2/39)

Zekât Hesaplanırken Hangi Borçlar Düşülür?

Zekâta tabi maldan, kul hakkına dair olan borçlar düşülür. Farklı mezhepler bu konuda biraz farklı görüşler sunarlar:

Hanefî Mezhebi (Genel Görüş)

• Ödeme günü gelmiş veya gelmemiş bütün borçlar, prensipte zekâttan düşülür.
• Bazı Hanefî âlimlere göre ise yalnızca vadesi gelmiş ve alacaklı tarafından talep edilen borçlar dikkate alınır. Henüz ödeme günü gelmemiş veresiye borçlar düşülmez.

Şâfiî Mezhebi (Meşhur Görüş)

• Hiçbir borç, zekâta tabi mallardan düşülmez. Borç durumu, zekât yükümlülüğünü engellemez. (Nevevî, el-Mecmû’, 5/344)

Uzun Vadeli Borçlar

Günümüzde 10-20 yıl gibi uzun vadeli taksitler şeklinde kamu, TOKİ, kooperatif veya kredi borçları yaygındır. Bu borçların tamamını bir kerede zekât matrahından düşmek doğru görülmez. Çünkü:

• Zekât yıllık bir ibadettir.
• Uzun vadeli borçların hepsi o yıl içinde ödenmeyeceği için, yalnızca o yıl ödenmesi gereken taksit miktarını düşmek uygundur.
• Geri kalanı, gelecekteki yıllara ait borç sayılır ve o yıllarda dikkate alınır.

Bu yaklaşımla, zekâta tabi malınızdan ilgili yıl içinde hemen ödenmesi gereken borçları düşmeniz önerilir.

İyilik Derneği ile Zekât Bağışı

Zekâtınızı, İyilik Derneği gibi güvenilir kuruluşlar aracılığıyla ihtiyaç sahiplerine ulaştırarak hem ibadetinizi doğru şekilde yerine getirebilir hem de toplumsal yardımlaşmayı güçlendirebilirsiniz. Dernek:

• Zekât toplama ve dağıtımı süreçlerini İslami usullere uygun olarak yürütür,
• Sizin adınıza maddî desteği gerçek fakirlere ve muhtaçlara ulaştırır,
• Böylece malınız temizlendiği gibi, manevi açıdan da büyük bir huzur duyarsınız.

Bağış Seçenekleri:

• Online Bağış: Derneğin resmi internet sitesi üzerinden kolayca ödeme yapabilirsiniz.
• Telefon Yoluyla: İletişim hattını arayarak bağış işlemini tamamlayabilirsiniz.
• Bizzat Ziyaret: Dilerseniz derneğin merkezine veya temsilciliklerine uğrayarak elden teslim edebilirsiniz.

Zekât, Müslümanlar için mali bir ibadet olup, belirli şartlar altında farz kılınmıştır. Nisap miktarına ulaşan ve bir kamerî yıl boyunca bu eşiği koruyan mal, zekâta tabidir. Ayrıca borçların hangi ölçüde düşüleceği, farklı mezheplerce farklı değerlendirilir, ancak genel prensipte yıl içinde kesinlikle ödenmesi gereken borçlar düşülür. Zekâtın geçerli sayılması için niyet ve temlik (mülkiyetin fakire geçmesi) şartları bulunur. Bu ibadeti İyilik Derneği benzeri güvenilir kuruluşlarla iş birliği yaparak yerine getirmek, hem zekâtın maksadına uygunluğu sağlar hem de yoksulların ihtiyaçlarını daha sistemli bir şekilde karşılamaya vesile olur.